Autor: Đorđe Kuljić
Redovni profesor na Fakultetu političkih nauka u Beogradu, dr Zoran Stojiljković, napisao je jednu izuzetno sadržajnu i zanimljivu analizu različitih formi delovanja stranaka i koalicija u Srbiji od obnove višestranačkog sistema 1990. godine do danas, ali i različitih osobenosti srpske političke scene. Konkretno, ono što smatram ključnom osobinom ove knjige jeste da ona predstavlja snažnu kritiku duboko ukorenjenog populizma u delovanju najjačih političkih stranaka u Srbiji i još uvek prisutnog kulta ličnosti lidera stranaka, što se može smatrati negativnom zaostavštinom jednopartijskog socijalističkog sistema.
Sažimajući ovu višestruko korisnu analizu na devet poglavlja, autor je čitaocu na jednostavan i zanimljiv način prikazao razne predizborne i postizborne stranačke kombinatorike u poslednjih 25 godina, tj. od obnove višestranačkog sistema 1990. do danas, ali i razne osobenosti srpske političke scene. Međutim, ono što treba istaći jeste da je autor u prva tri poglavlja pružio čitaocu neophodan uvod u tematiku knjige. Naime, u prvom poglavlju POLOŽAJ I ULOGA OPOZICIJE (18-23) autor se bliže bavio pojmom, delovanjem i različitim funkcijama opozicije u jednom političkom poretku. Osim isticanja četiri funkcije opozicije (faktor političke mobilizacije, profesionalni kritičar vladine politike, akter političke dinamike promena, institucionalizacija i regulacija političkih i drugih društvenih konflikata), autor iznosi zanimljivu tezu o najgorem scenariju za opoziciju u jednoj zemlji, a to je paralelno postojanje izrazito dominantne vladajuće stranke i razjedinjenost opozicije po određenim pitanjima. Nažalost, u Srbiji se nakon ubedljive pobede Srpske napredne stranke na izborima 2014. godine dogodio upravo takav scenario aktuelnoj opoziciji, što značajno otežava njene napore za smenom vlasti. U drugom poglavlju DRUŠTVENI OKVIR OBNOVE VIŠEPARTIZMA (26-35), autor je čitaocu približio kontekst u kojem je došlo do obnove višestranačkog sistema u Srbiji 1990. godine, gde se može uočiti da je isti uveden u uslovima radikalno izmenjene spoljnopolitičke situacije u Evropi (pad Berlinskog zida i krah socijalizma u istočnoj Evropi) i unutarpolitičke situacije u tadašnjoj Jugoslaviji (rast nacionalizma od sredine 80-ih i međurepubličkih tenzija), što je za posledicu imalo i osnivanje većeg broja nacionalistički orijentisanih stranaka u Srbiji 1990. Pobedu u Srbiji ostvarile su umereno nacionalističke snage, koje su u uslovima ubrzanog raspada Jugoslavije uvidele da svoje planove mogu ostvariti svim sredstvima, pa čak i oružanim. Nastala polarizacija (Srbija, navodno, za federaciju a Hrvatska, zajedno sa Slovenijom, za konfederaciju ili razdruživanje) odrazila se i na političku scenu u Srbiji, što se manifestovalo naglim jačanjem radikalno nacionalističkih stranaka i dovelo do toga da je najvažniji osnov podele na političkoj sceni Srbije tokom rata u prvoj polovini 90-ih bio upravo način mirnog rešenja krize i sudbina Srba u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. A u trećem poglavlju KOALICIJE, VLAST I OPOZICIJA (38-47), autor je ponudio čitaocu svestranu i jednostavnu analizu pojma koalicija – od teorijskog određenja pojma, preko raznih mogućnosti formiranja predizbornih i postizbornih koalicija, do iskustva Srbije u pravljenju koalicija na osnovu kojih su proizilazile vlade sa manjom ili većom podrškom u parlamentu. Međutim, ono što je od posebne važnosti za Srbiju, a što autor ne negira jeste i uticaj inostranih faktora na formiranje vlade. O čemu se radi? O tome da određeni visoko rangirani predstavnici međunarodnih političkih i finansijskih organizacija pružaju otvorenu ili skrivenu podršku pojedinim strankama, što kasnije može presudno uticati na sklapanje određenih koalicija i formiranje vlade. Iako autor to detaljno ne razmatra u ovom poglavlju, činjenica je da je Srbija prošla kroz to iskustvo i da se može očekivati sa takvom praksom i ubuduće.
Četvrto, peto i šesto poglavlje (BORBA POD OLUJNIM DEVEDESETIM 50-135, IZNEVERENA OČEKIVANjA 138-183, VELIKI POVRATAK OTPISANIH 186-221) autor je posvetio svestranoj analizi različitih predizbornih i postizbornih koalicija, tj. principima njihovog formiranja ali je dotakao društveni i politički kontekst u kojem su nastajale. Dok je u četvrtom poglavlju fokus analize bio na formiranju i delovanju opozicionih saveza protiv režima Slobodana Miloševića (DEPOS 1992, Zajedno 1996, Savez za promene 1998, DOS 2000), u petom je pažnja posvećena najpre analizi i raspadu DOS-a, a potom postizbornim kombinatorikama nakon izbora 2003, 2007, i 2008. godine, koje su bile usmerene ka objedinjavanju „demokratskog bloka“ nasuprot ojačaloj Srpskoj radikalnoj stranci. Nakon izbora 2008. ista se raspala i iz nje je nastala Srpska napredna stranka, što je bila izrazito značajna promena na političkoj sceni koja je dovela do kreiranja opšteg konsenzusa o članstvu Srbije u Evropskoj uniji. Dolazak SNS na vlast 2012. godine i njenu apsolutnu pobedu na izborima 2014, autor je obradio u šestom poglavlju i analizi ogromnog uspeha SNS i ubrzanog pada opozicije posvetio adekvatnu pažnju. Veoma značajnim u ovom poglavlju smatram autorovo isticanje određenih vrednosti, poput tradicionalizma, paternalizma i kolektivizma koje su dominantne u Srbiji, a što je od velikog značaja za razumevanje uspeha SNS i njenog neprikosnovenog lidera, Aleksandra Vučića.
Sedmo, osmo i deveto poglavlje (KUDA IDE SRBIJA 224-237, LIDERSTVO I POPULIZAM PRE SVEGA 240-259, RECEPTI POLITIČKE KUHINjE 262-267) bave se različitim specifičnostima srpske političke scene, od pritisaka kod formiranja vlada, preko uloga koje su stranke (pozorišnim rečnikom) menjale i njihovih ideoloških promena (od početno jakog, a danas slabog, levog kraka „političke potkovice“ do danas izrazito jakog centralnog i „oporavljenog“ desnog dela), analize osam najistaknutijih lidera od 1990. do danas (gde najviše sličnosti imaju Slobodan Milošević i Aleksandar Vučić, po načinu vladanja i stepenu moći), do zanimljivog i duhovitog opisa najsigurnijeg dolaska na vlast u Srbiji, ali i korisnih uputstava kako da se postojeća „partijska država“ demontira.
Generalno posmatrano, knjiga prof. Zorana Stojiljkovića uistinu predstavlja izuzetno ozbiljnu i vrednu knjigu svima onima koji se ne bave samo istraživanjem i analizom delovanja srpskih političkih stranaka od 1990. do danas, nego i jednu vrstu „priručnika“ kojim bi se trebali služiti svi koji nameravaju ozbiljnije da se bave politikom, kako bi sve korisne autorove sugestije mogli implementirati u sopstvenom političkom delovanju. Iako je nerealno očekivati od ove knjige da izvrši „revolucionarnu“ promenu u našem političkom životu i dovede do prekida sa populističkom i autoritarnom praksom političkih stranaka, ona može biti početak tzv. „osvešćivanja“ birača i njihove postepene promene od običnih birača do građana, u pravom smislu te reči.
Literatura:
Prof. dr Zoran Stojiljković (2015), SVA LICA OPOZICIJE, Vukotić Media, str. 280