Autorka: Isidora Pejakov
Uvod
Pjer Burdje je jedan od savremenih sociologa koji je
definisao mnoge nove pojmove u sociologiji, koji su bili od krucijalnog značaja
za unapređenje same nauke, kao i pogleda na moderna društva. Otkrio je da, iza
paravana jednakih šansi i kompetitivnog modernog društva, leže mnogi latentni
načini na koji se moderni društveni sistem sprovodi, i to veoma nejednako
distribuiranim šansama. Burdje se bavio obrazovanjem, kulturom i socijalnim kapitalom,
kao i pojmom moći. Međutim, za razliku od klasičnih sociologa, Burdje svoju
pažnju usmerava na razne oblike moći i kapitala koji vladaju modernim
društvima. Ono što je Burdje uvideo, nakon njega ne može ostati neprimećeno.
Burdje želi da uputi na sopstveni strukturalni
konstruktivizam ili konstruktivistički strukturalizam. Zapaža da postoje
objektivne društvene strukture koje su nezavisne od volje društvenih aktera.
Termin konstruktivizam Burdje opravdava kao društvenu genezu određenih
opažanja, mišljenja i delanja, koje naziva habitusom sa jedne, a sa druge
strane poljem i grupama.
Habitus Burdje definiše kao društveno stečenu
sposobnost pojedinca da u određenom trenutku, bez razmišljanja, reaguje na
određeni način u datom okruženju. On ga karakteriše kao instinktivnog i
proširuje ovaj pojam i na skup kulturnih obrazaca ponašanja koje pojedinci
sprovode svakodnevno, kao da su im „u prirodi“.
Polje je Burdje definisao kao jedan domen društvenog
života i društvene strategije u tom domenu. Polja mogu biti ekonomija,
književnost, religije, nauke itd.
Potom, Burdje raspravlja o društvenim naukama i
večitom dualizmu – objektivizam naspram subjektivizma. Stoga, društvena nauka
ima dva puta – da posmatra društvene činjenice kao stvari, prema Dirkemu, ili da
je društveni svet svodljiv na predstave koje o njemu imaju akteri.
Metodologija i logika
Burdje je smatrao da se stvarnost spoznaje jedino
pomoću instrumenta logike. Često se objektivistički fizikalizam grupiše sa
težnjom pozitivizma da se klasifikacije smatraju kao radne podele. Stoga, da bi
opravdao društveni objektivizam, naspram etnometodološkog subjektivizma Alfreda
Šica na primer, Burdje kaže:
„Predmeti razmišljanja koje gradi društveni naučnik
sa ciljem da shvati tu društvenu stvarnost moraju biti zasnovani na predmetima
razmišljanja koje je stvorilo zdravorazumsko razmišljanje ljudi koji žive svoju
svakodnevnicu u svom društvenom svetu. Konstrukcije koje stvaraju društvene
nauke su, takoreći, konstrukcije drugog stepena, odnosno konstrukcije konstrukcija
koje su akteri proizveli na društvenoj sceni.“ (Spasić, s.a.)
Burdje na ovom mestu pokušava da predstavi svoju
analizu u kojoj s jedne strane, objektivne strukture koje sociolog gradi u
objektivističkoj fazi, predstavljaju osnove subjektivnih predstava i stvaraju
osnove interakcije. Sa druge strane, postoji neophodnost zadržavanja upravo na
tim predstavama, ukoliko želimo objasniti svakodnevne interakcije. Za Burdjea,
objektivizam i subjektivizam su u dijalektičkom odnosu, te su jednako relevantni
za sociologiju.
Da bi se prevazišla, kako je Brudje naziva,
„veštačka suprotnost“ strukture i predstava u sociologiji, potrebno je uvesti
relacioni način razmišljanja i raskrstiti sa supstancijalističkim, koji ne
priznaje sve što nije neposredno intuitivno saznatljivo.
Društveni prostor
Pre svega, Burdje pokušava da pojasni pojam
društvenog prostora sa geografskim prostorom. Međutim, bitno je uvideti
međuuticaj ova dva prostora – ljudi koji su bliski u društvenom, teže da budu
što bliži i u geografskom prostoru, dok, ljudi koji su udaljeni u društvenom
prostoru, mogu biti veoma blizu u geografskom.
Interakcije su veoma bitan analitički element
empiristima, jer se mogu posmatrati, a takođe imaju i skrivene strukture koje
se u njima ostvaruju. Ovde imamo odnos latentnog i manifestnog, što je za
društvenu nauku veoma bitna distinkcija. Ovde Burdje primećuje i postojanje
strategija popustljivosti, koje objašnjava na sledeći način:
„Ukratko, moguće je koristiti objektivne distance
tako da se imaju i prednosti blizine i prednosti daljine, odnosno distancu i
priznavanje distance koju obezbeđuje simboličko poricanje iste.“
Kako sada možemo definisati objektivne odnose?
Burdje na to pitanje odgovara tako što postavlja paralelu između objektivnih
odnosa i odnosa između položaja koje je moguće zauzeti pri raspodeli onih
sredstava koja mogu postati ili jesu efikasna kao aduti u nekoj igri u
društvenom univerzumu. Ovde već Burdje zadire u temu društvene moći, koju
definiše u veberovskom stilu, ali postavlja nove izvore moći – različiti oblici
ekonomskog kapitala, kulturni kapital i simbolički kapital. Simbolički kapital
definiše kao „oblik koji poprimaju različite vrste kapitala kada su spoznate i
priznate kao legitimne.“
Burdje ovde nastavlja sa objašnjavanjem klase u
marksističkom smislu i dolazi do prevazilaženja izvođenja akcija iz pukih
struktura, što je karakteristično za objektiviste. Dolazi do tzv. efekta
teorije – nametanje jednog viđenja podela. Ovim efektom se izlazi iz čistog
fizikalizma. Međutim, Burdje odaje počast objektivistima za stvaranje termina
poput grupe i klase koje nisu date u društvenoj stvarnosti, ali po raspodeli
moći je saznato da ti termini imaju utemeljenje u društvenoj stvarnosti.
Kada se radi o predstavama aktera, Burdje tvrdi da
se one menjaju zavisno od položaja aktera i njihovog habitusa kao sistema
obrazaca vrednovanja. Habitus ovde ima i funkciju održavanja društvenog
položaja iz kojeg je potekao, kao i funkciju vrednovanja same prakse aktera.
Habitus ima sadržinu dva elementa koja su ključna – osećaj za sopstveno mesto i
osećaj za tuđa mesta – ovde se može primetiti u jednom terminu kombinacija
pojmova uloge i sociološke imaginacije.
Na primeru društvenog prostora i aktera koji
konzumiraju viski, vino i šampanjac, Burdje pokazuje različite mogućnosti za
posedovanje određene simboličke moći, kao i posebnog stila života. Ovako Burdje
objašnjava mogućnost aktera da opaze razlike – „razlike služe kao znaci
raspoznavanja i odlikovanja, pozitivnog ili negativnog“(...)„drugim rečima,
kroz raspodelu tih sredstava društveni svet se objektivno prikazuje kao
simbolički sistem koji je organizovan po principu razlikovanja.“
Odnosi moći
Definišući simbolički kapital kao ekonomski ili
kulturni kapital koji je spoznat i priznat, Burdje se slaže da postoje
objektivni odnosi moći koji su svima primetljivi i koji se reprodukuju kroz
odnose simboličke vrste moći. Simboličku moć Burdje vidi kao rezultat
simboličke borbe i tvrdi:
„U simboličkoj borbi za stvaranje opšteg smisla ili,
tačnije, za monopol nad pravom imenovanja, akteri ulažu simbolički kapital koji
su stekli tokom prethodnih borbi i koji može biti zakonski osiguran. Na taj
način plemićke titule, kao i akademske titule, predstavljaju prave priznanice
simboličkih poseda koji daju pravo na profite u vidu priznanja.“ (Spasić, s.a.)
Upravno je simbolički kapital taj koji je
univerzalno priznat i punovažan na svim tržištima. U jednom društvu uvek
postoji borba simboličkih snaga, jer je simbolička moć moć stvaranja sveta.
Simboličku moć karakteriše posedovanje simboličkog kapitala, temeljenje na
stvarnosti, mogućnost potvrđivanja ili otkrivanja (nauka npr.), a kao najveća
moć se izdvaja moć klasifikovanja jer je to moć manipulisanja društvenom
strukturom pomoću pravljenja grupa.
Zaključak
Definišući više vrsta kapitala, kao i primetivši
kulturnu reprodukciju kroz obrazovanje, Burdje je uspeo da razotkrije upravo
latentne odnose moći i ukazao je na jedan neprimetan, ali čvrsto postojeći
oblik moći, koji je zaslužan za prenošenje svih ostalih oblika. Dakle, Burdje
je svojim zapažanjima o poljima, habitusu, obrazovanju, moći i kapitalu
doprineo modernoj sociologiji mogućnost da se istražuju i latentni domeni
društvene strukture, koji su možda čak i značajniji od ovih manifestnih.
Literatura:
Burdje, Pjer (1998). „Društveni prostor i simbolička
moć“, u: Ivana Spasić (prir) Interpretativna
sociologija, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva